Vriendschap tussen twee mannen, tegen een bijzonder decor

DRONTEN - De muziektheatervoorstelling Oeroeg wordt op dinsdag 22 december opgevoerd in De Meerpaal. De producent stuurde DeDrontenaar.nl onderstaand interview met acteur Leopold Witte (De Verleiders, Gooische Vrouwen) en acteur/muzikant Helge Slikker (Miss Molly & Me, Gejaagd door de wind).

‘Oeroeg was mijn vriend’ – met die intrigerende eerste zin begint het schrijverschap van Hella Haasse. Haar verhaal over een vriendschap tussen twee mannen, tegen een bijzonder decor: het Nederlands-Indië van voor de Tweede Wereldoorlog. Een land waarin zij zelf ook geboren werd en opgroeide. ‘Oeroeg’, het debuut van Haasse, is nu een toneelstuk gespeeld door acteur Leopold Witte en acteur en muzikant Helge Slikker.

“Laten we meteen het eerste mogelijke misverstand uit de weg ruimen,” zegt Witte, bekend van onder andere ‘Gooische Vrouwen’, ‘Dokter Deen’ en De Verleiders. “Het is niet zo dat ik de hoofdpersoon speel en Helge Oeroeg. We spelen hen allebei, samen.”

Slikker (Miss Molly & Me, ‘Kauwboy’ en ‘Gejaagd door de wind’) vult aan: “Er zit ook veel muziek en geluid in de voorstelling. Er zitten liedjes in en ik werk nou eenmaal graag met ‘geluidservaring’.” 

Tweede mogelijke misverstand: Slikker doet geen gamelanorkest na. “Dat verhaal vertellen we al in taal. En de taal van Haasse is zo beeldend en zintuiglijk, je proeft Indonesië bijna. Als ik daar gamelan bij ga spelen, verf ik rode rozen rood. Dat zou zonde zijn. Ik probeer ándere dingen te vertellen met de muziek. Bovendien zijn er op deze wereld denk ik tienduizend gamelanspelers die beter zijn dan ik.”

Signalen van de geschiedenis

‘Oeroeg’ gaat over een Hollandse jongen (zijn naam wordt in het boek niet genoemd) die het verhaal vertelt over zijn geschiedenis met Oeroeg. Hij is de zoon van de administrateur van een theeplantage, Oeroeg is een Javaanse jongen wiens ouders werken voor de Hollanders. Ze groeien samen op, maar langzaam ontstaan er barstjes in hun intense vriendschap.

Als de ik-figuur na een aantal jaren in Holland weer terug komt in zijn geboorteland Indonesië, gaat hij op zoek naar herinneringen aan zijn jeugd en naar zijn vriend. Door de politionele acties staat de vriendschap ineens in een heel ander licht.

Leopold Witte: “Ik heb het boek vroeger gelezen, dat kan ik me wel herinneren, maar verder… Wat ik me beter herinner is de film uit 1993, want daar werd mijn goede vriend Rik Launspach voor gevraagd. Wij zaten toen samen bij toneelgroep De Zaak. Hij vertelde dat hij die film ging doen en daar hebben wij veel ruzie over gemaakt. Film, vond ik, was not done, dat was slecht. Je deed theater! Diep van binnen was ik natuurlijk gewoon jaloers, haha.” 

Slikker las het boek ook in zijn jeugd: “Maar nooit met de bagage die ik nu heb. Ik las toen over de romantiek van die vriendschap. Nu zie ik beter wat er tussen de zinnen door staat. De signalen van de geschiedenis die door het hele boek heen zitten. Dat probeer ik met muziek ook te doen. Je denkt: wat een gek geluid hoor ik daar. En pas op driekwart los ik dat in. Gebruik ik nog eens dat geluid of een melodie. Zo probeer ik muzikale lijntjes te leggen.”

Vijand in je eigen land

Wie denkt een stokoud verhaal opgedist te krijgen, heeft het mis. Witte: “Ze schreef over een gecompliceerde tijd in onze vaderlandse geschiedenis, terwijl ze er toen middenin zat, zonder afstand. Het verhaal gaat over ons koloniale verleden en over de botsing tussen twee culturen. Dat heeft Haasse toentertijd heel intuïtief opgeschreven. In de voorstelling vullen het boek aan met teksten die Hella Haasse later in haar leven heeft gezegd en geschreven naar aanleiding van de kritiek op ‘Oeroeg’.”

Slikker: “Daardoor is het heel erg een voorstelling van nu, voor een publiek van nu. Mensen in de zaal kennen de geschiedenis vandaag de dag veel beter dan toen het boek net verscheen. Vooral de laatste jaren is er veel meer boven water gekomen, wat Haasse nog niet wist. Maar het boek is wel het hart van de voorstelling, want het verslag van die vriendschap staat nog steeds fier overeind.” 

Witte: “We laten zien dat de ik-persoon zich realiseert: hoe heb ik zo kunnen denken? Voor kinderen is iedereen hetzelfde. Pas langzamerhand zien ze: hé, die heeft een ander kleurtje dan ik. Die is wat rijker. En die heeft een andere godsdienst. Als je ouder wordt, ontdek je de verschillen. Dat geldt voor de ik-persoon uit het verhaal zeer, want hij ontdekt langzaam dat hij in een land woont dat niet van hem is, waar hij niet hoort.”

Zwervende ziel

Een intriest verhaal, vindt Witte. “Heel eenzaam, omdat de ik-persoon daardoor in feite een vluchteling wordt. Hij hoort niet in Indonesië, maar voor zíjn gevoel is dat zijn vaderland, want hij is er geboren. Aanvankelijk groeit hij op zonder bewustzijn over stands- of rassenverschil. De ik-persoon maakt een reconstructie van waarom hij toen zo dacht en hoe dat veranderd is."

"Uiteindelijk komt hij als vijand terug in zijn geboorteland. Daarmee is hij van zijn identiteit afgesneden en weet hij niet meer waar hij thuishoort. Want in Holland voelt hij zich ook niet thuis. Hij is een zwervende ziel, een slachtoffer van de botsing tussen twee culturen. En door de andere politieke verhoudingen – Indonesië roept de onafhankelijkheid uit en verdrijft de Hollanders na bijna drieënhalve eeuw kolonisatie – wordt het persoonlijke overschaduwt. Vrienden worden vijanden.”

En dat is een verhaal van alle tijden, beaamt Witte: “Voor mijzelf geldt bijvoorbeeld dat ik katholiek ben opgevoed. Wij hadden het gemunt op protestantse kinderen. Waarom? Weet ik veel, omdat je gehoord had dat ze in een andere kerk zaten. Zij waren de vijand. Dus rammen maar. Achteraf absurd natuurlijk, maar toen volkomen normaal. Het verhaal van ‘Oeroeg’ is dus universeel, het gaat over bewustwording. Het verlies van onschuld; de eenzaamheid en het verdriet daarvan.”

De ogen geopend

De twee mannen kenden elkaar alleen van naam voor dit project. Nu zijn ze samen in een wrang stuk Nederlandse geschiedenis gedoken en dat schept een band. Slikker: “Door ons te verdiepen, komen we achter steeds meer dingen. Dat is mij trouwens met de paplepel ingegoten. Mijn moeder is geschiedenisdocente en mijn vader geeft aardrijkskunde, dus het belang van kennis zit bij mij heel diep."

"Het heeft allemaal relaties met hoe dingen nu zijn, hoe de wereld verdeeld is. En dan merk je dat ook dit stuk geschiedenis actueel blijft. Daar zouden we iets van kunnen leren, op een dag. Dat hoop ik. We hebben ons daar misdragen, zonder twijfel. En het lijkt allemaal ver weg, maar het is superdichtbij. Heftig, maar ook heel interessant. Het heeft mijn ogen geopend.”

Witte: “Ja, de mijne ook. Het is zo makkelijk: achteraf praat je het allemaal goed en heb je het altijd al geweten. Maar het mooie van ‘Oeroeg’ is juist dat het een zoektocht is. De ik-persoon beschrijft hoe hij zijn jeugd heeft beleefd, zo was het toen voor hem. Pas later, in het licht van de geschiedenis, ziet hij in dat het anders moet zijn geweest. Dat vind ik een moedig uitgangspunt van Hella Haasse.”

Verliefd op ‘Oeroeg’

Later heeft Hella Haasse zelf over ‘Oeroeg’ gezegd dat de ik-persoon en Oeroeg twee kanten zijn van dezelfde figuur. Witte: “In haar beleving zijn zij twee kanten van dezelfde medaille. De lichte kant en de schaduwkant. Het portret van Oeroeg is een portret van het conflict in Haasse zelf. Zij neemt daarmee afscheid van haar geboorteland. Maar daarom zijn Helge en ik allebei de verteller. Plus dat we daarnaast een aantal andere personages in het verhaal spelen.”

Witte is inmiddels verliefd geworden op het boek. “Die taal en de vertelling en zoals we er nu over praten. Daar ben ik voor gevallen.” En ook de ontdekking ‘hoe heb ik zo kunnen denken?’ is een onderwerp dat Witte aanspreekt: “Vroeger dacht ik ook echt anders over sommige dingen. Neem mijn vriend Rik die in de film ‘Oeroeg’ ging spelen. Ik vond toen dat hij zich uitleverde aan de commercie.”

Dan lachend: “Nou, daar denk ik nu echt anders over. Maar toen vond ik dat echt. De tijd verandert, de tijdgeest verandert en je verandert zelf ook. Je wordt daardoor ingehaald. Dat de mens onderhevig is aan verandering en daar zijn weg in moet vinden, dat vind ik een heel mooi en kwetsbaar verhaal.”

Rinske Wels